Συνδεδεμένοι

[Απόσπασμα από το βιβλίο «Συνδεδεμένοι», Nicholas A. Christakis, MD, PhD και James H. Fowler, PhD]

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε επίγνωση της άμεσης επίδρασής μας στους φίλους και στην οικογένειά μας· οι πράξεις μας μπορούν να τους κάνουν ευτυχισμένους ή  δυστυχισμένους, υγιείς ή αρρώστους, ακόμη και πλούσιους ή φτωχούς. Σπάνια όμως αναλογιζόμαστε ότι ο αντίκτυπος όσων σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε, κάνουμε ή λέμε μπορεί να επεκτείνεται πολύ πέρα από τους ανθρώπους που γνωρίζουμε. Αντιστρόφως, οι φίλοι και οι συγγενείς μας λειτουργούν ως αγωγοί που μεταφέρουν προς εμάς επιρροές εκατοντάδων ή και χιλιάδων ανθρώπων. Σε ένα είδος κοινωνικής αλυσιδωτής αντίδρασης, μπορούμε να επηρεαστούμε από γεγονότα στα οποία δε συμμετείχαμε και από ανθρώπους που δε γνωρίζουμε. Είναι σαν μπορούμε να νιώσουμε τον παλμό του κοινωνικού κόσμου που μας περιβάλλει και να ανταποκριθούμε στο ρυθμό του. Ως μέλη ενός κοινωνικού δικτύου, υπερβαίνουμε τον εαυτό μας –για καλό ή για κακό- και γινόμαστε μέρος κάτι πολύ μεγαλύτερου. Είμαστε συνδεδεμένοι.

Η συνδεσιμότητά μας επιδρά δραστικά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη κατάσταση.
Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αξία ακριβώς επειδή μπορούν να μας βοηθήσουν να επιτύχουμε πράγματα που δε θα μπορούσαμε να καταφέρουμε μόνοι μας. Τα δίκτυα επηρεάζουν την εξάπλωση της χαράς, την αναζήτηση ερωτικών συντρόφων, την προάσπιση της υγείας, τη λειτουργία της αγοράς και τον αγώνα για δημοκρατία. Ωστόσο, οι επιδράσεις των κοινωνικών δικτύων δεν είναι πάντα θετικές. Αυτά μπορούν επίσης να εξαπλώσουν την κατάθλιψη, την παχυσαρκία, τα αφροδίσια νοσήματα, τον οικονομικό πανικό, τη βία ακόμη και την αυτοκτονία. Τα κοινωνικά δίκτυα, όπως φαίνεται, τείνουν να μεγεθύνουν οτιδήποτε τα τροφοδοτούμε.

Εν μέρει γι’ αυτόν το λόγο, τα κοινωνικά δίκτυα είναι δημιουργικά. Και αυτό που δημιουργούν δεν ανήκει σε κανένα μεμονωμένο άτομο –αποτελεί κοινή ιδιότητα όλων όσων συμμετέχουν στο δίκτυο. Από αυτήν την άποψη, ένα κοινωνικό δίκτυο μοιάζει με ένα δημόσιο δάσος: όλοι ωφελούμαστε από αυτό, αλλά θα πρέπει επίσης όλοι να το προστατεύουμε, ώστε να παραμένει υγιές και παραγωγικό. Αυτό σημαίνει ότι τα κοινωνικά δίκτυα χρειάζονται φροντίδα, από άτομα, από ομάδες και από θεσμούς. Ενώ τα κοινωνικά δίκτυα είναι πανταχού παρόντα και κατεξοχήν ανθρώπινα, δε θα πρέπει να τα θεωρούμε δεδομένα.

Αν είστε περισσότερο χαρούμενος, εύπορος ή υγιής από τους άλλους, αυτό πιθανόν να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σημείο του δικτύου όπου βρίσκεστε, ακόμη και αν εσείς ο ίδιος δεν μπορείτε να διακρίνετε τη θέση σας σε αυτό. Μπορεί επίσης να εξαρτάται κατά πολύ από τη γενικότερη δομή του δικτύου, ακόμη και αν εσείς ο ίδιος δεν μπορείτε να ελέγξετε τη δομή αυτή. Και σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξέλιξη ανατροφοδοτεί το ίδιο το δίκτυο. Ένα άτομο με πολλούς φίλους μπορεί να γίνει πλούσιο, οπότε μπορεί να αποκτήσει ακόμη περισσότερους φίλους. Αυτή η δυναμική της αυτοενίσχυσης σημαίνει ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να επιτείνουν σημαντικά δύο διαφορετικές μορφές ανισότητας στην κοινωνία μας: την ανισότητα κατάστασης (κάποιοι βρίσκονται σε καλύτερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση) και την ανισότητα θέσης (κάποιοι βρίσκονται σε καλύτερη δικτυακή θέση).

Οι νομοθέτες δεν έχουν ακόμη εκτιμήσει τις συνέπειες της ανισότητας θέσης. Ωστόσο, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο διασυνδεόμαστε αποτελεί ουσιαστικό βήμα για τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας και για την εφαρμογή δημόσιων πολιτικών κάθε είδους, από τη δημόσια υγεία έως την οικονομία. Ίσως κάποιες φορές είναι προτιμότερο να εμβολιάσουμε τα πιο κεντρικά άτομα παρά τα πιο αδύναμα άτομα. Ίσως να είναι καλύτερο να πείσουμε τους φίλους των καπνιστών γα τους κινδύνους του καπνίσματος παρά τους ίδιους του καπνιστές. Ίσως να είναι πιο αποτελεσματικό να βοηθάμε διασυνδεδεμένες ομάδες ανθρώπων να αποφεύγουν την εγκληματική συμπεριφορά παρά να προλαμβάνουμε ή να τιμωρούμε μεμονωμένα εγκλήματα.

Η ισχυρή επίδραση των κοινωνικών δικτύων στην ατομική συμπεριφορά φανερώνει ότι οι άνθρωποι δεν ελέγχουν απόλυτα τις επιλογές ους. Επομένως, η διαπροσωπική επιρροή στα κοινωνικά δίκτυα εγείρει ηθικά ζητήματα. Οι συνδέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους επηρεάζουν την αντίληψή μας περί ελεύθερης βούλησης. Πόσος ψόγος πρέπει στον Κορσικανό Τζιάκομο για τις πράξεις του και πόσες τιμές αξίζουν στον Καναδό Νταν Λάβις για τις δικές του; Αν αυτοί λειτούργησαν απλώς ως κρίκοι σε μια αλυσίδα, πώς μπορούμε να κατανοήσουμε τις πράξεις τους ως αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής;

Κάποιοι μελετητές εξηγούν τη συλλογική συμπεριφορά των ανθρώπων μελετώντας τις επιλογές και τις πράξεις των ατόμων. Άλλοι αδιαφορούν γι τα άτομα και εστιάζουν αποκλειστικά σε ομάδες διαμορφωμένες από την κοινωνική τάξη, τη φυλή τις πολιτικές προτιμήσεις, συλλογικές ταυτότητες που με κάποιον μυστηριώδη τρόπο οδηγούν τα μέλη αυτών των ομάδων σε κοινή δράση. Η επιστήμη των κοινωνικών δικτύων προτείνει έναν τρίτο τρόπο θέασης του κόσμου, εφόσον αφορά τόσο τα άτομα όσο και τις ομάδες, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα γίνονται ομάδες.

Αν θέλουμε να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η κοινωνία, θα πρέπει να συμπληρώσουμε τους χαμένους κρίκους μεταξύ των ατόμων. Θα πρέπει να καταλάβουμε πώς οι διασυνδέσεις και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων οδηγούν σε εντελώς νέες όψεις της ανθρώπινης εμπειρίας, ανύπαρκτες στα ίδια τα άτομα. Αν δεν κατανοήσουμε τα κοινωνικά δίκτυα, δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα κατανοήσουμε πλήρως ούτε τους εαυτούς μας ούτε τον κόσμο μας.