Η παρούσα Γνώμη της ΚΛΙΜΑΚΑ αφορά το Σχέδιο του Εθνικού Προγράμματος για το Έτος για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού «Έτος 2010», το οποίο πρόκειται να διαβιβαστεί από τον Εθνικό Εκτελεστικό Φορέα, εν προκειμένω το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έως τις 15 Μαΐου 2009, μετά από αίτημα του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας προς την ΚΛΙΜΑΚΑ.
Η ΚΛΙΜΑΚΑ χρησιμοποιώντας την εμπειρία και την επιστημονική γνώση για την προώθηση στρατηγικών κοινωνικής πολιτικής που βασίζονται και ταυτόχρονα υπηρετούν την αναπτυξιακή κοινωνική ένταξη των αποκλεισμένων ατόμων, σχεδιάζει και εφαρμόζει στρατηγικές κατά του κοινωνικού αποκλεισμού με την ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή των ατόμων από τις αποκλεισμένες ομάδες. Σ’ αυτό το πλαίσιο οι δράσεις του φορέα επιδιώκουν την πρόκληση της κοινωνικής αλλαγής και όχι την ουτοπική επιβολή της. Στρατηγικός στόχος της ΚΛΙΜΑΚΑ είναι η αναπτυξιακή δράση που στηρίζεται στους άξονες της πρόληψης και της ολιστικής παρέμβασης. Ως κοινωνικός φορέας, αποσκοπεί στη διαμόρφωση πολιτικών καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού, στοχευμένων εξ ίσου στους αποκλειόμενους αλλά και στους αποκλείοντες, κυρίως, όμως, στοχευμένων στις κοινωνικές λειτουργίες, τις κοινωνικές δομές και τους κοινωνικούς συντελεστές που παράγουν και αναπαράγουν αυτό το φαινόμενο.
Με κύριο άξονα τις εξειδικευμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, η ΚΛΙΜΑΚΑ, αναπτύσσει πολυεπίπεδες δράσεις για την αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτιών και των επιπτώσεων του κοινωνικού αποκλεισμού, που υφίστανται ευπαθείς ομάδες πληθυσμού καθώς και άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο, μέσα από ποικίλες πρωτοβουλίες, εθνικά και διακρατικά προγράμματα και παρεμβάσεις στους τομείς της υγείας, της πρόνοιας, της απασχόλησης και της οικονομικής ανάπτυξης.
Το 20% του ανθρώπινου δυναμικού του φορέα προέρχεται από κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, πρώην χρήστες των υπηρεσιών του. Η ΚΛΙΜΑΚΑ στο πλαίσιο της ανάπτυξης καλών πρακτικών αντιμετώπισης του εργασιακού αποκλεισμού έχει ολοκληρώσει με επιτυχία ένα πρόγραμμα ολοκληρωμένης παρέμβασης σε ανέργους από κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Το πρόγραμμα αφορούσε στην ψυχοκοινωνική στήριξη και προετοιμασία 50 ατόμων προκειμένου να εκπαιδευθούν για να ενταχθούν ομαλά στην αγορά εργασίας γενικότερα και ειδικότερα στον εργασιακό ρόλο του Ειδικού Φροντιστή σε Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης. Από 5ετίας 35 άτομα από τους ωφελούμενους έχουν προσληφθεί στα Οικοτροφεία της ΚΛΙΜΑΚΑ, υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης και αποτελούν μέλη της Πολυκλαδικής – Θεραπευτικής Ομάδας των Δομών. Η καινοτόμα αυτή δράση έχει αναγνωρισθεί επίσημα και έχει διακριθεί από τη Διαχειριστική Αρχή ως Καλή Πρακτική του Γ΄ ΚΠΣ σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Παράλληλα, καινοτόμα δράση του φορέα αποτελεί η χρήση της Τηλεψυχιατρικής/Τηλεκπαίδευσης. Η ΚΛΙΜΑΚΑ ξεκίνησε από το 2001 το πρώτο πρόγραμμα τηλεψυχιατρικής στην Ελλάδα, εγκαινιάζοντας έναν εναλλακτικό και σύγχρονο τρόπο παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Το Πρόγραμμα έχει διακριθεί από τη Διαχειριστική Αρχή ως Καλή Πρακτική του Γ΄ ΚΠΣ σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μέσω της Τηλεψυχιατρικής, εκπαιδευμένοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας δίνουν λύση σε προβλήματα ψυχικής υγείας, παρέχοντας τις ιατρικές του γνώσεις με τη μορφή διάγνωσης, θεραπείας, συμβουλευτικής οδηγίας και αντιμετώπισης επειγόντων περιστατικών (παρέμβαση στην κρίση) κάνοντας χρήση του συστήματος της τηλεδιάσκεψης. Επιπλέον, η χρήση του προγράμματος της τηλεψυχιατρικής έχει αξιοποιηθεί από το φορέα στην επιμόρφωση (τηλεκπαίδευση) σε θέματα ψυχικής υγείας επαγγελματιών της υγείας στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της τηλεδιάσκεψης κρίνεται σκόπιμη και εφαρμόσιμη σε ένα ευρύ φάσμα δράσεων εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και προαγωγής της κοινωνικής συνείδησης, ιδιαιτέρως σε περιοχές γεωγραφικά αποκλεισμένες. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η δυνατότητα της τηλεδιάσκεψης καθίσταται ένα αποτελεσματικό εργαλείο προώθησης στρατηγικών πρόληψης και αντιμετώπισης διαφόρων παραγόντων και εκφάνσεων του κοινωνικού αποκλεισμού, με ένα άμεσο, συμφέροντα σε αναλογία κόστους-οφέλους και εν τέλει πλήρως αποτελεσματικό χαρακτήρα.
Το Ευρωπαϊκό Έτος για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού – 2010 δύναται να αποτελέσει το μέσο προώθησης της ευαισθητοποίησης ως προς τα πλεονεκτήματα που συνεπάγεται για όλους μία κοινωνία στην οποία έχει εξαλειφθεί η φτώχεια, υποστηρίζεται η δίκαιη διανομή του πλούτου και αποκλείεται η περιθωριοποίηση. Απαιτείται, λοιπόν, μία ολιστική προσέγγιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού που δε θα ανακυκλώνει το πρόβλημα μέσα από την εγκαθίδρυση λογικών φιλανθρωπίας, αλλά θα βοηθά στην αυτονόμηση των ατόμων και στην έξοδό τους από το φαύλο κύκλο της φτώχειας. Οι προκλήσεις των κοινωνικών συστημάτων σε διεθνές επίπεδο υποδεικνύουν την ανάγκη για τη διαμόρφωση ενός πλαισίου σε διαρθρωτικό αλλά και μορφωτικό επίπεδο με σκοπό την ισόρροπη συμμετοχή του πληθυσμού σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου.
1. Διαχωρισμός και κατανόηση εννοιών φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού
Η κοινωνική συνοχή, με βάση τα κείμενα της Ε.Ε., δεν οριοθετείται στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αλλά έχει σαν στόχο την εξασφάλιση της κοινωνικής αλληλεγγύης, την ανάπτυξη πολιτικών για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού τόσο στο επίπεδο της πρόληψης όσο και στο επίπεδο της θεραπείας. Σ’ αυτόν τον άξονα, η επικράτηση της δυναμικής έννοιας του κοινωνικού αποκλεισμού στη θέση της στατικής προσέγγισης της φτώχειας, φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη σαφούς διαχωρισμού των εννοιών, διάκρισης αυτών, αν και οι δύο αυτές θεωρούνται συμπληρωματικές, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αξιοποίηση των μηνυμάτων και των αποτελεσμάτων του Έτους 2010. Το εθνικό πρόγραμμα, δεδομένου ότι εμπλέκει διαφόρους φορείς και όργανα, θα πρέπει να διασαφηνίζει τις δύο κυριαρχούσες έννοιες με τα βάση τις κατωτέρω κατευθυντήριες [EUROSTAT 1998]: Η φτώχεια γίνεται αντιληπτή ως κατάσταση στέρησης που οφείλεται σε έλλειψη πόρων, είτε λόγω απουσίας εισοδήματος, είτε λόγω αδυναμίας κάλυψης συγκεκριμένων αναγκών είτε λόγω αδυναμίας πρόσβασης σε υπηρεσίες. Ο κοινωνικός αποκλεισμός γίνεται αντιληπτός ως διαδικασία, η οποία αφορά ταυτόχρονα σε μια διάκριση των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων σε ενταγμένους και αποκλεισμένους από το κοινωνικό σύστημα. Η ανωτέρω διάκριση καθίσταται αναγκαία δεδομένου ότι ο ασαφής και απροσδιόριστος χαρακτήρας του κοινωνικού αποκλεισμού, ως όρος χρησιμοποιούμενος και αναπαραγόμενος, του προσδίδει μία διάσταση μεταφυσικού τύπου, με αποτέλεσμα να εκλαμβάνεται συχνά από τους πληττόμενους ως κάτι μοιραίο και να αποφεύγεται έτσι ο κριτικός αναστοχασμός και η αναζήτηση των αιτίων αυτού. Αναδεικνύεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ως ιδιαιτέρως σημαντική και η διεύρυνση των αντιληπτικών σχημάτων της ίδιας της έννοιας του κοινωνικού αποκλεισμού. Η κατανόησή του όχι ως μίας κατάστασης σταθερής, μετρήσιμής και με συγκεκριμένα αμετάβλητα χαρακτηριστικά, αλλά ως μίας δυναμικής διαδικασίας, η οποία ενεργοποιείται ανάλογα με το συγκεκριμένο κοινωνικό, οικονομικό, γεωγραφικό και πολιτισμικό πλαίσιο θα αποτελέσει το μοχλό αλλαγής της στάσης τόσο των σχετικών φορέων όσο και της ευρύτερης κοινωνίας, σε μία κατεύθυνση ενεργότερης και αποτελεσματικότερης δραστηριοποίησης για την καταπολέμησή του. Η ευαισθητοποίηση στην πολυπλοκότητα των προβλημάτων και η αναγνώριση της συνθετότητας των παραγόντων – διαδικασιών που μπορούν να μετατρέψουν ή όχι πιθανά μειονεκτήματα σε κοινωνικό αποκλεισμό μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά όλους τους εμπλεκόμενους στην κατανόηση και κατά συνέπεια στην καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων.
2. Αξιοποίηση των Ανοιχτών Μεθόδων Συντονισμού
Οι δράσεις του εθνικού προγράμματος, θα πρέπει να υπερτονίζουν την αναγκαιότητα της συμμετοχής των ατόμων στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της κοινωνίας ως αντίθετο όρο του κοινωνικού αποκλεισμού. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους, μέσω της χρήσης τεχνικών συμμετοχής και της ανάπτυξης συμμετοχικών μοντέλων και εργαλείων για μειονεκτούσες ομάδες. Σύμφωνα, άλλωστε, με το νέο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο οι Ανοιχτές Μέθοδοι Συντονισμού (Open Methods of Coordination) αποτελούν την πλέον αρμόζουσα μέθοδο στο πεδίο, προβλέποντας, μεταξύ άλλων, την ενεργό συμμετοχή, σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού και εφαρμογής παρεμβάσεων, των ίδιων των αποκλεισμένων.
Δίνοντας την ευκαιρία στα άτομα που βιώνουν προσωπικά τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό να συμβάλουν στη διαμόρφωση των κοινωνικών πολιτικών και διαδικασιών εξασφαλίζεται μία προσέγγιση «ενεργητικής ένταξης», η οποία και πρέπει να αποτελεί το ζητούμενο αυτών, στον αντίποδα της παθητικής αποδοχής ανακουφιστικού και πρόσκαιρου τύπου υπηρεσιών. Η ενεργητική ένταξη, εξάλλου, εξασφαλίζει την ισορροπία των συνθηκών οικονομικής ευημερίας των κρατών με την κοινωνική δικαιοσύνη, ως βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου.
Η χρήση της έννοιας του κοινωνικού αποκλεισμού συχνά οδηγεί σε μία λανθασμένη θεώρηση των κοινωνικά αποκλεισμένων, ανεξάρτητα από τους λόγους αποκλεισμού (φτωχοί, άνεργοι, άστεγοι, μετανάστες, ουσιοεξαρτημένοι, ψυχικά πάσχοντες κ.τ.λ.), ως μία ομοιογενή, συμπαγή ομάδα και τάξη. Η συμμετοχή αυτών στις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες, όπως προβλέπει το Ευρωπαϊκό Έτος και απαιτείται να εφαρμοστεί, θα αναδείξει την πραγματικότητα ότι πρόκειται για ετερόκλητες κατηγορίες με διαφορετικές ανάγκες των οποίων η αντιμετώπιση δεν είναι κατ’ ανάγκη ενιαία. Αυτό επιβάλλεται και από το γεγονός ότι στους ποικιλόμορφους παραδοσιακούς παράγοντες που αυξάνουν τον αποκλεισμό και τη φτώχεια έρχονται να προστεθούν και να επισημανθούν οι νέοι κίνδυνοι διακρίσεων και κοινωνικού αποκλεισμού που απορρέουν από τις διαρθρωτικές αλλαγές απελευθέρωσης και συρρίκνωσης του τομέα δημοσίων υπηρεσιών, την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, τις αλλαγές στη διάρθρωση των νοικοκυριών και, τέλος, στην αυξανόμενη εθνοτική πολυμορφία.
3. Η έλλειψη στέγης ως ακραία μορφή κοινωνικού αποκλεισμού
Το Εθνικό Πρόγραμμα για το Ευρωπαϊκό έτος για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού θα πρέπει να περιλαμβάνει στους κύριος στόχους του την ανάδειξη του φαινομένου της έλλειψης στέγης ως μία από τις πιο ακραίες μορφές κοινωνικού αποκλεισμού. Ο αποκλεισμός από την κοινωνική σφαίρα του άστεγου πληθυσμού συνοδεύεται από τον παράλληλο αποκλεισμό από τη νομική αλλά από τη φυσική σφαίρα.. Η αντιμετώπιση του φαινομένου δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο από την έλλειψη Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης προς αυτήν την κατεύθυνση. Με βάση τα παραπάνω επιβάλλεται η εισαγωγή του άστεγου πληθυσμού, στις αναφερόμενες ειδικές κοινωνικές ομάδες του προτεινόμενου Εθνικού Σχεδίου.
4. Ψυχικά πάσχοντες και κοινωνικός αποκλεισμός
Στο προτεινόμενο Εθνικό Σχέδιο, παρατηρείται, επίσης, η απουσία αναφοράς των ψυχικά πασχόντων στις ευπαθείς ομάδες οι οποίες πλήττονται από τον κοινωνικό αποκλεισμό. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορούν να θεωρηθούν τόσο ως μία συνέπεια όσο και μία αιτία όχι μόνο του κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά και της φτώχειας. Η ολιστική φύση του κοινωνικού αποκλεισμού εισάγει ένα νέο πεδίο στη μελέτη της σχέσης μεταξύ ψυχικής υγείας και κοινωνικών προβλημάτων. Μια μετατόπιση από τη σχετικά στενή σκοπιά του κινδύνου του αποκλεισμού που αντιμετωπίζουν οι ψυχικά πάσχοντες στην οπτική της επιβάρυνσης της ψυχικής υγείας όσων βιώνουν κάποια από τις μορφές του κοινωνικού αποκλεισμού.
Το νέο και ευρύτερο αυτό πεδίο μελέτης έχει το δικό του ειδικό βάρος και ενδιαφέρει ιδιαίτερα τη διαμόρφωση κοινωνικής πολιτικής. Αν το πρόβλημα της ανεργίας όσων πάσχουν από σχιζοφρένεια, π.χ., αφορά έναν συγκεκριμένο υποπληθυσμό των χρονίως ανέργων, το πρόβλημα των καταθλιπτικών συμπτωμάτων που προκαλούνται από την κατάσταση της χρόνιας ανεργίας, η οποία έρχεται να προστεθεί φυσικά σε προϋπάρχοντες παράγοντες ευαλωτότητας οι οποίοι εντείνονται σε συνθήκες κοινωνικοοικονομικής ανασφάλειας, αφορά έναν σημαντικό μηχανισμό αναπαραγωγής του προβλήματος της ανεργίας και έναν κίνδυνο για την ψυχική υγεία που αντιμετωπίζει ο κάθε άνεργος. Πολλά ανάλογα παραδείγματα αναφέρονται, όπως η σχέση ορισμένων ψυχικών διαταραχών και της κατάχρησης ουσιών στους αστέγους των μεγαλουπόλεων, η επίδραση των προβλημάτων ψυχικής υγείας σε μειονοτικές ομάδες ή κοινότητες μεταναστών με προβλήματα επιπολιτισμού και ενσωμάτωσης στην ευρύτερη κοινωνία.
Οι μηχανισμοί αναπαραγωγής των προβλημάτων ψυχικής υγείας και κοινωνικού αποκλεισμού δεν υφίστανται μόνο σε ατομικό επίπεδο. Επιδρούν και σε συλλογικό-κοινοτικό επίπεδο, αλλά και σε εθνικό. Σε πολλές περιπτώσεις τα φαινόμενα του αποκλεισμού και η σχετική επιβάρυνση της ψυχικής υγείας αφορά ολόκληρες πληθυσμιακές ομάδες. Ομάδες όπως οι μειονότητες, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες συνιστούν ιδιαίτερες κοινότητες και τα άτομα που ανήκουν σε αυτές, συνδέονται μεταξύ τους με διάφορους πολιτιστικούς, κοινωνικούς και διαπροσωπικούς δεσμούς. Η ζωή τους, τα προβλήματα τους και το μέλλον τους είναι σε σημαντικό βαθμό κοινά. Το πλέγμα όλων αυτών των κοινών συνθηκών ζωής και αλληλεπιδράσεων επηρεάζει σημαντικά την ψυχική υγεία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Επιπλέον μια κοινότητα διαμορφώνει σημαντικά και το πλαίσιο μέσα στο οποίο αντιμετωπίζονται τα προβλήματα ψυχικής υγείας, μέσα από τη συλλογική στάση απέναντι στη ψυχική νόσο, το στιγματισμό και την απομόνωση του πάσχοντα και της οικογένειας του, τις πολιτιστικές παραδόσεις, τη διαμόρφωση ή μη υποστηρικτικού πλαισίου, τις συνθήκες κοινωνικής υποστήριξης, την ύπαρξη και χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας κ.τ.λ.
Η ψυχική υγεία των μελών μιας «κοινωνικά αποκλεισμένης» κοινότητας από την άλλη πλευρά, επιδρά σε σημαντικό βαθμό στις ικανότητες της να προσαρμοστεί στις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες, αντιμετωπίζοντας τους φραγμούς που συνιστούν τον αποκλεισμό της από την ευρύτερη κοινωνία. Άτομα με χαμηλή αυτό-εκτίμηση, με έλλειψη αυτοπεποίθησης και ικανοτήτων για την αντιμετώπιση δυσκολιών, συμβάλλουν στην αναπαραγωγή της προβληματικότητας και όχι στην ανάπτυξη της κοινότητας τους. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η εμπλοκή των ψυχικά πασχόντων και η ανάδειξη των επιπτώσεων που υφίστανται, λόγω του αποκλεισμού τους, στο πλαίσιο του Έτους 2010 δύναται να συνεισφέρει σε μία πληρέστερη διαχείριση των απαιτήσεών του.
5. Οι γυναίκες ως «ευπαθής κοινωνική ομάδα»
Σ’ αυτό το σημείο θεωρείται αναγκαία η επισήμανση ότι οι γυναίκες, με βάση την αναφορά τους στο προτεινόμενο εθνικό πρόγραμμα ως ευπαθής κοινωνική ομάδα, σαφώς πλήττονται από τα εμπόδια πρόσβασής τους στην απασχόληση και τις συνθήκες εργασίας, αλλά λανθασμένα αναφέρονται ως μία ειδική ομάδα ή κατηγορία. Ο γυναικείος πληθυσμός αποτελεί παραπάνω από το μισό του συνολικού πληθυσμού, του όποιου όμως τα προβλήματα έχουν διαφορετική φύση και αιτιολογία από εκείνα των «μειονεκτουσών» ομάδων και συνεπώς δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ούτε λεκτικά, ούτε κατ’ ουσία ως «ομάδα» ή «κατηγορία».
6. Ανάδειξη της κοινωνικής οικονομίας ως μέσο πρόληψης και καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού
Επιθυμώντας μία όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη διάρθρωση και διαχείριση του προτεινόμενου Εθνικού Προγράμματος, με βάση τις προτεραιότητες και τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προτείνεται, επίσης η ανάδειξη του ρόλου της κοινωνικής οικονομίας στην πραγματοποίηση των στόχων της κοινωνικής πολιτικής.
Η ειδικότερη μορφή της «οικονομίας της αλληλεγγύης», μπορεί να έχει ένα σημαντικό ρόλο στην εξυπηρέτηση των στόχων του Έτους 2010. Προσανατολιζόμενη στην τοπική ανάπτυξη και στην επανενσωμάτωση μακροχρόνια ανέργων αποτελεί σημαντικό εργαλείο των στρατηγικών αντιμετώπισης του κοινωνικού αποκλεισμού. Δεδομένου ότι, στην Ελλάδα, οι κοινωνικές επιχειρήσεις βρίσκονται σε μια συνεχή αναζήτηση της αναγνώρισης της προσφοράς τους από το Κράτος και από την κοινωνία στο σύνολό της, δράσεις στοχευμένες στην ανάδειξη των πρωτοβουλιών και αποτελεσμάτων αυτών, αφενός θα οδηγήσουν σε μία ποσοτική αξιολόγηση της κοινωνικής οικονομίας και, αφετέρου, θα βελτιστοποιήσουν τη δυνατότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων σε υπηρεσίες γενικού οφέλους.
Η κοινωνική οικονομία, λοιπόν, πρέπει, μέσω των δράσεων του Ευρωπαϊκού Έτους για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού, να κατανοηθεί, όχι μόνο ως μέσο για την εξασφάλιση της «ύπαρξης» των πληττόμενων, αλλά και των εν δυνάμει αποκλεισμένων, αλλά και ως μία μορφή αυτοβοήθειας με στόχο τη δημιουργία οικονομικού και κοινωνικού κεφαλαίου σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
7. Η αναγκαιότητα της επιστημονικής ανάλυσης του φαινομένου
Ο σχεδιασμός των δράσεων του 2010, οι οποίες σαν κύριο στόχο έχουν την πρόληψη αλλά και την αντιμετώπιση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού και κοινωνικών προβλημάτων θα πρέπει να βασίζεται σε μία συστηματική επιστημονική ανάλυση τόσο των ευρύτερων κοινωνικών συνθηκών και διαδικασιών καθώς και των φαινομένων ανομικής συμπεριφοράς. Η έρευνα αυτή είναι απαραίτητη, στο βαθμό που η πρόληψη δεν αφορά κυρίως στο ατομικό, αλλά στο κοινωνικό επίπεδο.
Η χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων συνιστά θετική δράση με πολυεπίπεδα αποτελέσματα. Μέσω της συλλογής στατιστικών στοιχείων και δεικτών και της ανάλυσης αυτών των πληροφοριών πραγματοποιείται η αποτύπωση των νομοθετικών κενών αλλά και των απαιτήσεων. Η σύγκριση και αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης και των τρεχουσών πληθυσμιακών τάσεων συνιστούν καθοριστικούς δείκτες για την αναμενόμενη πολιτική ανάπτυξη και τις απαιτήσεις των πολιτών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούν να καταγραφούν οι καλές πρακτικές και να πραγματοποιηθεί η αποτίμηση των τρεχουσών πολιτικών.
Επίσης, η αξιοποίηση της υπάρχουσας επιστημονικής γνώσης και εμπειρίας του ανθρώπινου δυναμικού και των φορέων που προωθούν την κοινωνική προστασία και ένταξη, μέσω της εμπλοκής και της συνεργασίας αυτών σε θεσμικό επίπεδο συνιστάται για την υλοποίηση ολοκληρωμένων παρεμβάσεων στην κοινωνική πολιτική. Η προκύπτουσα επιστημονικότητα και μεθοδολογία συνιστούν στοιχεία που απαιτούν την περαιτέρω αξιοποίησή τους και διεύρυνσή τους σε δυναμικές ανάπτυξης και προώθησης της κοινωνικής συνοχής.
Προτεινόμενα μέτρα και δράσεις, βάση των ανωτέρω:
1. Διαδικασίες εκπαιδευτικού και επιμορφωτικού χαρακτήρα των εμπλεκομένων και κυρίως των πολιτικών και κρατικών αρχών στην ανάλυση και κατανόηση του κοινωνικού αποκλεισμού, των γενεσιουργών αιτίων αυτού και των επιπτώσεών του
2. Ανάλυση σχέσεων οφέλους – κόστους πολιτικών πρόληψης του κοινωνικού αποκλεισμού
3. Αριθμητική αποτύπωση του κινδύνου φτώχειας στον ελληνικό πληθυσμό
4. Αντιστιγματιστικές πολιτικές
5. Νομοθεσία κατά των διακρίσεων, ενημέρωση κοινού και βελτίωση αυτής μέσω ενίσχυσης των προβλεπόμενων μηχανισμών προστασίας
6. Σαφής και ενεργός εμπλοκή μελών κοινωνικά ευπαθών ομάδων σε πολιτικές διαδικασίες
7. Προαγωγή της ψυχικής υγείας ως εργαλείο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης τοπικών κοινωνιών και περιφερειών και καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού
8. Αποτύπωση οικονομικού και κοινωνικού κόστους αποκλεισμού ψυχικά πασχόντων
9. Προώθηση των μηχανισμών κοινωνικής οικονομίας
10. Ποσοτική αξιολόγηση των πρωτοβουλιών κοινωνικής οικονομίας και βελτιστοποίηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης
11. Ερευνητικές διαδικασίες ανάλυσης κοινωνικών συνθηκών και φαινομένων ανομικής συμπεριφοράς
12. Αποτύπωση των τρεχουσών πληθυσμιακών τάσεων ως εργαλείο πολιτικής ανάπτυξης
13. Συνεχής και δια βίου εκπαίδευση στοχευμένη στην ανάπτυξη συλλογικής συνείδησης
14. Καταπολέμηση της γραφειοκρατίας και της απευαισθητοποίησης των εμπλεκομένων αρχών
Τέλος, σημειώνουμε ότι οι οριζόντιες πολιτικές για την καταπολέμηση της παραγωγικής και κοινωνικής απομόνωσης, οι ευκαιρίες ένταξης και οι νέες κοινωνικές υπηρεσίες αποτελούν συστατικά στοιχεία ενός ολοκληρωμένου σχεδίου διασφάλισης και κατοχύρωσης ενός εγγυημένου επιπέδου ζωής. Οι σωστές πολιτικές καταπολέμησης του αποκλεισμού δεν πρέπει να στοχεύουν αποκλειστικά στη στήριξη και την ενίσχυση των θυμάτων αυτού. Στην πραγματικότητα μία σωστή πολιτική θα πρέπει να στοχεύει εξ ίσου και στους αποκλείοντες, αλλά κυρίως στις κοινωνικές λειτουργίες, τις κοινωνικές δομές και τους κοινωνικούς συντελεστές που παράγουν και αναπαράγουν το φαινόμενο.
Οι πολιτικές κοινωνικής ένταξης συνιστούν ουσιαστικά αναπτυξιακές πολιτικές. Οι επενδύσεις στην κοινωνική συνοχή είναι αναπτυξιακές επενδύσεις και η απουσία αποτελεσματικής κοινωνικής πολιτικής έχει ως αποτέλεσμα την απορρόφηση πόρων πολλαπλάσια υψηλότερων από τους αναγκαίους για την κοινωνική συνοχή.
Τέλος, ευελπιστούμε στη χάραξη μίας κοινωνικής πολιτικής που θα εξελίσσει τις υπάρχουσες θετικές δράσεις και θα θέτει νέους στόχους αποσκοπώντας στον περιορισμό του κοινωνικού αποκλεισμού και στην ισόρροπη συμμετοχή όλου του πληθυσμού σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου