Το 1996 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών δημοσίευσε κατευθυντήριες αρχές και συνέστησε, μαζί με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την κατάρτιση εθνικών στρατηγικών για τη μείωση της νοσηρότητας, της θνησιμότητας και των άλλων επιπτώσεων της αυτοκτονικής συμπεριφοράς. Οι κατευθυντήριες αυτές αρχές τόνιζαν την αναγκαιότητα της διατομεακής συνεργασίας, της πολυπαραγοντικής προσέγγισης και της συνεχιζόμενης αξιολόγησης και αναθεώρησης. Τα βασικά στοιχεία αποτελεσματικότητας των στρατηγικών πρόληψης της αυτοκτονίας, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, είναι:
§ Νομοθετική Ένταξη
§ Σαφές και πραγματικό εννοιολογικό πλαίσιο
§ Σαφείς σκοποί και στόχοι
§ Μετρήσιμοι στόχοι
§ Εξακρίβωση των οργανισμών εφαρμογής των μέτρων
Επίσης, τα Ηνωμένα Έθνη συνέστησαν συγκεκριμένες δράσεις και προσεγγίσεις για την επίτευξη των στόχων των εθνικών στρατηγικών. Τα πιο βασικά είναι:
§ Η προώθηση της έγκαιρης διάγνωσης, εκτίμησης, θεραπείας και παραπομπής για ειδική φροντίδα των ατόμων σε κίνδυνο εμφάνισης αυτοκτονικής συμπεριφοράς
§ Ενίσχυση της πρόσβασης τόσο του κοινού όσο και των επαγγελματιών στην πληροφόρηση για την πρόληψη της αυτοκτονικής συμπεριφοράς
§ Υποστήριξη της δημιουργίας ενός ενιαίου συστήματος συλλογής στοιχείων, για την αναγνώριση ομάδων, ατόμων αλλά και καταστάσεων υψηλής επικινδυνότητας
§ Προώθηση της ευαισθητοποίησης σε θέματα ψυχικής υγείας, αυτοκτονικής συμπεριφοράς και της αποτελεσματικής παρέμβασης στην κρίση
§ Αναλυτικά εκπαιδευτικά προγράμματα για ειδικές επαγγελματικές ομάδες (αστυνομία, εκπαιδευτικοί, ιατρικό προσωπικό)
§ Ειδικό πρωτόκολλο δημοσιοποίησης αυτοκτονιών
§ Αυξημένη πρόσβαση σε ειδικές υπηρεσίες των ατόμων που είναι σε κίνδυνο και των ατόμων που επιβαρύνονται από την αυτοκτονική συμπεριφορά οικείου προσώπου
§ Υπηρεσίες υποστήριξης και αποκατάστασης ατόμων που επιβαρύνονται από την αυτοκτονία ή των αυτοκτονική συμπεριφορά οικείου προσώπου
§ Μείωση της διαθεσιμότητας, προσβασιμότητας αλλά και της ελκυστικότητας των θανατηφόρων μέσων αυτοκτονίας
§ Ίδρυση οργανισμών ή υπηρεσιών για την έρευνα, την εκπαίδευση και τις υπηρεσίες σχετικά με την αυτοκτονία
Πριν ακόμα την ανακοίνωση των κατευθυντηρίων αυτών αρχών από τα Ηνωμένα Έθνη 5 χώρες παγκοσμίως είχαν ήδη αρχίσει την εφαρμογή πολιτικών πρόληψης της αυτοκτονίας ή βρίσκονταν σε στάδιο κατάρτισης. Αυτές ήταν η Φινλανδία, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, η Νορβηγία και η Σουηδία.
Η Φινλανδία ήταν η πρώτη χώρα που εφάρμοσε μία ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική πρόληψης της αυτοκτονίας, το 1986. Η φινλανδική στρατηγική εφαρμόστηκε σε 4 στάδια, ξεκινώντας από μία αναλυτική έρευνα 1.397 αυτοκτονιών ούτως ώστε να εξακριβώσει τις ομάδες – στόχου αλλά και τα επιμέρους ζητήματα, συνεχίστηκε με τη δημιουργία του σχεδίου δράσης, την περίοδο εφαρμογής του και την αξιολόγηση.
Το 1995 ξεκίνησε η εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής Πρόληψης της Αυτοκτονίας των Νέων, στην Αυστραλία, η οποία ήταν αποτέλεσμα συντονισμένων διαβουλεύσεων, με τη συμμετοχή πολλών κυβερνητικών και μη κυβερνητικών φορέων. Το 1999, έγινε η εισαγωγή της Εθνικής Στρατηγικής Πρόληψης της Αυτοκτονίας, η οποία βασίστηκε στην προϋπάρχουσα.
Η Σουηδία ίδρυσε το 1993 το Εθνικό Συμβούλιο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, και κατά την περίοδο 1993-1995 καταρτίστηκε το εθνικό πρόγραμμα πρόληψης, το οποίο και εφαρμόζεται σ’ όλη τη χώρα και συνίσταται σε στρατηγικές ατομικού και πληθυσμιακού χαρακτήρα. Στη Σουηδία η εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής και η υλοποίηση των δράσεων που αυτή προβλέπει ελέγχονται από συγκεκριμένο όργανο, το Εθνικό Συμβούλιο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας.
Το 1994 η Νορβηγική κυβέρνηση χρηματοδότησε την κατάρτιση και εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, σε ένα πενταετές χρονοδιάγραμμα από το 1994 μέχρι και το 1998.
Η Στρατηγική Πρόληψης της Αυτοκτονίας στους Νέους της Νέας Ζηλανδίας ξεκίνησε το 1998 με συνεργασία του Υπουργείου Νεότητας, του Υπουργείου για την Ανάπτυξη των Μαορί και του Υπουργείου Υγείας.
Το 2002 ανακοινώθηκε η Εθνική Πολιτικής Πρόληψης της Αυτοκτονίας της Αγγλίας, η οποία Αυτή θέτει ως στόχο τη μείωση κατά 20% των αυτοκτονιών μέχρι το 2010.
Ο surgeon general των Ηνωμένων Πολιτειών, δηλαδή ο επικεφαλής του Εθνικού Συστήματος Υγείας των ΗΠΑ, το 1999, κάλεσε σε δράση για την πρόληψη της αυτοκτονίας. Η συνεργασία ερευνητών, ιατρικού προσωπικού αλλά και επιζησάντων οδήγησε στην κατάρτιση της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, της οποίας οι στόχοι και τα μέσα επίτευξης αυτών ανακοινώθηκαν το 2001.
Οι εθνικές στρατηγικές πρόληψης διαφέρουν αναλόγως με τις ομάδες-στόχου στις οποίες δίνουν περισσότερο βάρος. Για παράδειγμα, οι στρατηγικές της Νορβηγίας και της Αγγλίας επικεντρώνονται στις ανάγκες των ομάδων υψηλού κινδύνου, ενώ οι στρατηγικές της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας εστιάζουν στην ευρύτερη δημόσια υγεία. Επίσης, η πρώτη στρατηγική της Αυστραλίας αλλά και η τρέχουσα της Νέας Ζηλανδίας κυρίως απευθύνονται στα νεαρά άτομα, ενώ η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία και η δεύτερη στρατηγική της Αυστραλίας έχουν μία προσέγγιση ως προς το προσδόκιμο ζωής.
Παρ’ όλες τις διαφορές στις ομάδες στόχου, τα ζητήματα που καλύπτονται σε διάφορες εθνικές στρατηγικές έχουν σημαντική ομοιότητα. Στον πίνακα εμφανίζονται τα βασικά ζητήματα των εθνικών στρατηγικών. Όπως βλέπετε, όλες οι επιλεγμένες χώρες περιλαμβάνουν τη βελτίωση των διαγνώσεων και των θεραπειών των ψυχικών ασθενειών, ως βασικό στοιχείο των στρατηγικών τους, με μία ιδιαίτερη έμφαση στην κατάθλιψη. Η μείωση της πρόσβασης σε θανατηφόρα μέσα, το πλαίσιο αναφοράς των αυτοκτονιών στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα σχολικά προγράμματα, η χρήση ουσιών, η πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και η εκπαίδευση συγκεκριμένων επαγγελματικών ομάδων αναφέρονται σε όλες τις στρατηγικές πρόληψης της αυτοκτονίας. Όμως, τα κράτη διαφέρουν στην έμφαση που μπορεί να δίνουν σε κάθε άξονα. Για παράδειγμα, η Εθνική Στρατηγική Πρόληψης της Νεανικής Αυτοκτονίας δίνει ιδιαίτερο βάρος στα πρώιμα προγράμματα παρέμβασης που έχουν ως στόχο τους παράγοντες κινδύνου, η στρατηγική της Φινλανδίας επισημαίνει ως βασικό άξονα των δράσεων τη χρήση ουσιών ενώ οι στρατηγικές της Νορβηγίας και της Αγγλίας δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη θεραπεία ατόμων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου. Η πλειοψηφία, επίσης, των χωρών έχουν εντάξει στις στρατηγικές τις υποστηρικτικές παρεμβάσεις για τους επιζήσαντες, τη συστηματική παρακολούθηση των αποπειρών, τις υπηρεσίες παρέμβασης στην κρίση και δράσεις σχετικά με την ανεργία. Ένα, νομίζω, ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει από τον πίνακα είναι ότι μόνο η Φινλανδία (η οποία εξακολουθεί να μας εντυπωσιάζει σ’ αυτόν τον τομέα) έχει συμπεριλάβει δράσεις στοχευμένες στα άτομα με σωματικές ασθένειες.
Σ’ αυτό το σημείο, ας δούμε λίγο την αποτελεσματικότητα τελικά των στρατηγικών πρόληψης της αυτοκτονίας στην Αυστραλία, τη Φινλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία. Επειδή ο χρόνος μας είναι λίγο περιορισμένος, θα κάνω μία συγκριτική αναφορά. Της εφαρμογής των στρατηγικών προηγήθηκαν σχετικές αυξήσεις στα ποσοστά της ανδρικής αυτοκτονίας και σταθερά ποσοστά στις αυτοκτονίες γυναικών στην Φινλανδία την Αυστραλία και τη Νορβηγία, τόσο κατά τη νεότητα όσο και σε όλο το ηλικιακό φάσμα. Η Σουηδία είχε φθίνοντα ποσοστά πριν την εισαγωγή της στρατηγικής σε άνδρες και γυναίκες. Κατά τα έτη μετά την εφαρμογή των μέτρων, σημειώθηκε μείωση των ποσοστών των ανδρών στη Φινλανδία και την Αυστραλία και αύξηση ή σχετική σταθεροποίηση στη Νορβηγία και τη Σουηδία. Τα ποσοστά της αυτοκτονίας των νέων γυναικών αυξήθηκαν στη Νορβηγία και τη Σουηδία.
Βέβαια, το πενταετές εύρος για την αποτίμηση μίας επιτυχούς εφαρμογής των στρατηγικών πρόληψης μπορεί να μη θεωρείται πλήρως ικανοποιητικό για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, θεωρείται όμως ότι μετά από 5 χρόνια εφαρμογής είναι το χρονικό σημείο όπου μπορεί να ξεκινήσουν οι διαδικασίες αξιολόγησης αυτού του τύπου των παρεμβάσεων. Γενικότερα, η αξιολόγηση των στρατηγικών πρόληψης της αυτοκτονίας έχει ακόμα αρκετούς περιορισμούς.
Τις ισχυρότερες ενδείξεις αποτελεσματικότητας για την πρόληψη της αυτοκτονίας έχει ο περιορισμός της πρόσβασης σε θανατηφόρα μέσα. Με βάση αυτό, συγκεκριμένες δράσεις, όπως η ελαχιστοποίηση της οπλοκατοχής, η μείωση της ποσότητας φαρμάκων ανά συσκευασία, η ανέγερση κιγκλιδωμάτων σε γέφυρες, θεωρείται πως έχουν θετικά αποτελέσματα. Η λογική του περιορισμού της πρόσβασης στα θανατηφόρα μέσα είναι ότι με την αναβολή του θανάτου ένα άτομο έχει την ευκαιρία να αναθεωρήσει τις πράξεις του. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι ρεαλιστικό να περιοριστεί μία από τις συχνές μεθόδους αυτοκτονίας, όπως ο απαγχονισμός, εκτός ίσως εντός ιδρυμάτων όπως οι φυλακές ή τα νοσοκομεία.
Η βελτιωμένη διάγνωση και θεραπεία της κατάθλιψης, έχει επίσης προταθεί ως δυνητικά αποτελεσματική προσέγγιση για την πρόληψη των αυτοκτονιών και είναι επίσης, όπως προείπαμε, ένα σημαντικό συστατικό όλων των στρατηγικών πρόληψης. Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους γενικούς γιατρούς στο νησί Gotland της Σουηδίας συνέπεσε με ένα ποσοστό της τάξεως του 60% μείωσης των αυτοκτονιών στη συγκεκριμένη περιοχή. Ωστόσο, τα ποσοστά θνησιμότητας λόγω αυτοκτονιών βρέθηκαν να έχουν αυξηθεί κατά τα έτη μετά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, γεγονός που υποδηλώνει τη δυσκολία εξαγωγής μετρήσιμων στοιχείων για την αξιολόγηση των στρατηγικών και μέσων πρόληψης της αυτοκτονίας.
Στην Ελλάδα οι αυτοκτονίες ήταν 2 με 3 φορές περισσότερες απ’ ότι οι ανθρωποκτονίες(όπως αναφέρθηκε), παρ’ όλ’ αυτά μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει μία σχετική κρατική πρωτοβουλία. Η Κλίμακα, εδώ και ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, έχει ήδη προτείνει στο αρμόδιο Υπουργείο την κατάρτιση μίας Εθνικής Στρατηγικής Πρόληψης της Αυτοκτονίας, πάνω σε συγκεκριμένους άξονες. Υπ’ αυτό το πρίσμα έχουμε προτείνει την πιλοτική εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου σχεδίου πρόληψης σε ένα μεγάλο νησί των Κυκλάδων. Το μοντέλο παρέμβασης που θα εφαρμοστεί είναι ανάλογο αυτού που δύναται να ακολουθήσει σε μία εθνική κλίμακα.
Οι βασικοί άξονες αυτής της στρατηγικής είναι:
§ Η διεξαγωγή ψυχολογικών αυτοψιών πριν την ένταξη συγκεκριμένων δράσεων ούτως ώστε να αναδειχθούν οι σημαντικότεροι παράγοντες
§ Η αναγνώριση και άλλων αιτιών εμφάνισης αυτοκτονικής συμπεριφοράς εκτός αυτών που έχουν να κάνουν με την υγεία
§ Η ενίσχυση των πολιτικών κοινωνικής ένταξης ως άμεσα συνδεδεμένων με μία πολιτική πρόληψης της αυτοκτονίας
§ Οι ερευνητικές διαδικασίες και η ανάπτυξη εργαλείων καταγραφής τόσο των αυτοκτονιών όσο και των αποπειρών
§ Δράσεις καταπολέμησης του στίγματος
§ Η εκπαίδευση ειδικών επαγγελματικών ομάδων, όπως οι αστυνομικοί, οι εκπαιδευτικοί, το ιατρικό προσωπικό αλλά και οι ιερείς
§ Έλεγχος και περιορισμός της πρόσβασης σε θανατηφόρα μέσα
§ Περιορισμός της πρόσβασης σε μεγάλες ποσότητες φαρμάκων
§ Ηλεκτρονικές υπηρεσίες και υπηρεσίες νέας τεχνολογίας, το γνωστό e-mental health
§ Προτυποποίηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας
Στις 19 Φεβρουαρίου του 2009 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε ψήφισμά του καλεί τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εφαρμόσουν πολυτομεακά προγράμματα πρόληψης της αυτοκτονίας. Ίσως να μπορούμε να αναπαυθούμε στις δάφνες μας, μιας και τη δεκαετία 1995-2005 η Ελλάδα ήταν προτελευταία στις αυτοκτονίες μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με μόλις 3.500 θανάτους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου