[Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 31 Οκτωβρίου 1979 από την ιταλική εφημερίδα “Μανιφέστο”. Αναφέρει αποσπάσματα από την ομιλία του Φράνκο Μπαζάλια στο Αρέτζο, στις 30 Οκτωβρίου 1979, με θέμα: «Νομοθετικά προβλήματα και ψυχιατρική στις δυτικές χώρες: η ιταλική πραγματικότητα». Το κείμενο γράφτηκε μαζί με τον Vicenzo Accattatis και τη Maria Grazia Giannichedda. Πρόκειται για μια σύντομη αναφορά στη σχέση που υπάρχει μεταξύ ψυχιατρικής, δικαιοσύνης, ιατρικής και φροντίδας, τη στιγμή που αλλάζει ο τρόπος αντιμετώπισης των κοινωνικών αντιφάσεων]."Η κρίση του ασύλου, ως του μόνου θεσμικού μοντέλου οργάνωσης στην ψυχιατρική, κάνει την εμφάνισή της αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στις τρεις μεγάλες νικήτριες χώρες (Αγγλία, Γαλλία, Ηνωμένες Πολιτείες).
Στην πραγματικότητα αυτές οι χώρες παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σχετικά με τον τρόπο και το χρονικό διάστημα που χρειάζονται για μια προοδευτική αναθεώρηση και αναδιοργάνωση της ψυχιατρικής όσον αφορά τόσο τις εμπειρίες αποϊδρυματοποίησης όσο και τη νομοθετική αναθεώρηση.
Μ' αυτή την έννοια, μπορεί να θεωρηθεί τραβηγμένη ή αφηρημένη κάθε προσπάθεια που τείνει, γενικεύοντας, να ταυτίσει και να εξομοιώσει, σαν ένα και μοναδικό μοντέλο οργάνωσης, την εξέλιξη της ιατρικής στην Αγγλία, την πολιτική του τομέα της Γαλλίας και την εξάπλωση του welfare στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Εν τούτοις όλες αυτές οι βαθιές διαφορές πλαισίου και κουλτούρας που αναπαράγουν οργανώσεις και ιδεολογικά μοντέλα αναφοράς, με στοιχεία και χαρακτηριστικά που δεν μπορούν να ταυτιστούν μεταξύ τους, εκμηδενίζονται ή χάνουν την ισχύ τους όταν περάσουμε στο επίπεδο των κανόνων ή, για να το πούμε καλύτερα, στη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην αναθεώρηση των κανόνων και στον ορισμό της ψυχιατρικής ως γνώσης και ως θεσμού.
Σ' αυτό το πλαίσιο προβλημάτων μπορούν να εντοπιστούν οι βάσεις που ρύθμισαν μέχρι σήμερα τη νέα τάξη ψυχιατρικής, όπως διαμορφώθηκε μετά την κρίση του ασύλου ως πράξης και ως ιδεολογίας.
Ο αυτοματισμός όπου, στο άσυλο, η ψυχιατρική διάγνωση ταυτίζεται με τη χρονιότητα και, κατά συνέπεια, με τον αναπόφευκτο εγκλεισμό διαβεβαιώνει, τον τελευταίο αιώνα, τον έλεγχο που ασκείται από την αγορά εργασίας, κατά τη διαδικασία επανένταξης - εγκλεισμού, σ' αυτές τις κοινωνικές τάξεις που παραμένουν καταπιεσμένες και απομονωμένες από την παραγωγική οργάνωση.
Ο ασυλιακός, μη αναστρέψιμος, εγκλεισμός συγκρούεται, σ' αυτήν τη φάση, με μια αναπτυσσόμενη οικονομία που χρειάζεται ένα νέο εργατικό δυναμικό και ταυτόχρονα την αποτελεσματική επαναξιοποίηση εκείνου του εργατικού δυναμικού που θεωρείται ανίκανο (παραγωγικά). Η υπερπαραγωγή χρονιότητας αποτελεί, σε μια στιγμή όπως αυτή, σπατάλη εργασιακής δύναμης, εγκλωβισμένης στους ολοκληρωτικούς θεσμούς, καταδικασμένης στην ποινή του εγκλεισμού, ενώ ταυτόχρονα γίνεται εμπόδιο στην περίθαλψη και την παραγωγική επανένταξη. [...]
Το σημείο σύγκρουσης μεταξύ ασύλου και οργάνωσης της παραγωγής βρίσκεται στους μηχανισμούς που διασφαλίζουν την αμοιβαία α-διαπερατότητα, δηλαδή στην αυτονομία της απόφασης και στον αναπόφευκτο εγκλεισμό. Τα εμφανή αποτελέσματα αυτής της σύγκρουσης είναι η ιδεολογική ασυνέπεια και η λειτουργική αναποτελεσματικότητα του ασύλου: πρώτον γιατί καταπατούνται τα ατομικά ανθρώπινα δικαιώματα σε μια ιστορική στιγμή έμφασης και τονισμού τους, δεύτερον γιατί παρεμποδίζει την παραγωγική οργάνωση, αδυνατώντας ν' απορροφήσει τη νέα εργασιακή δύναμη ή ν' αναπαραγάγει αυτούς που έχουν ήδη εισαχθεί.
Βασική προϋπόθεση για το θεμελίωμα της ψυχιατρικής είναι ότι αυτή η σύγκρουση, αυτή η ρωγμή, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη σύσταση μιας συνέχειας, ιδεολογικής και οργανωτικής, που προβλέπει μια αναγνώριση από τη μια μεριά της νέας παραγωγικής δύναμης (ως έλεγχο της παραγωγικής ισορροπίας) και από την άλλη αποζημιώνοντας για την προσωπική ζημιά (ως υπεράσπιση της εργασιακής δυνατότητας).
Δεν είναι η ταύτιση μεταξύ τρέλας και αρρώστιας ούτε η ανάγκη συγκεκριμένης και ειδικής φροντίδας και περίθαλψης που τίθεται σε συζήτηση, αλλά η μη αποτελεσματικότητα του εγκλεισμού σαν του μόνου συστήματος θεραπευτικής απάντησης και η γενική επέκταση των νομικών κυρώσεων, δηλαδή η διάγνωση της επικινδυνότητας, για όλους αυτούς που καταλήγουν στους ιστούς του ιδρύματος.
Από αυτό το σημείο και μετά ξεσπάει η κρίση και ασκείται κριτική όσον αφορά τη μορφή των θεσμών, από τη μια μεριά ως έκφρασης των τεχνικών της θεραπείας, από την άλλη ως χώρου που καθορίζει την έννοια της αρρώστιας. Από τη στιγμή που το ίδρυμα δεν πρέπει να παράγει πια χρονιότητα, θα είναι δυνατόν ν' ανακαλύψουμε ότι η ψυχική νόσος δεν είναι πάντα χρόνια, ενώ η εμπειρία θα αποδείξει ότι σ’ ένα αλλαγμένο ιδρυματικό πλαίσιο μπορούν να επανέλθουν οι κανόνες του “ζην”. Αν το ίδρυμα δεν πρέπει πια να φυλακίσει όποιον το πλησιάζει, θα μπορέσουμε ν’ αποδείξουμε ότι δεν είναι όλοι επικίνδυνοι ή, όπως δεν είναι επικίνδυνες όλες οι καταστάσεις αρρώστιας με τον ίδιο τρόπο, και η παροχή κυρώσεων μπορεί να προσαρμοστεί σ’ ένα μεταβλημένο πλαίσιο μέσα στον χρόνο.
Οι εμπειρίες της αποϊδρυματοποίησης που αναπτύσσονται μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στις αγγλοσαξονικές χώρες και στη Γαλλία είναι τα μεγάλα εργαστήρια μέσα στα οποία η μεγάλη ασυλιακή μηχανή θρυμματίζεται για να επαναπροσδιοριστεί ο χώρος εγκλεισμού. Εισάγονται τρόποι κοινωνικοποίησης τις οποίες καθοδηγεί ο ειδικός και που βασίζονται σ’ ένα δίκτυο προστατευμένων σχέσεων, με σκοπό την αναπαραγωγή, μέσα στο ίδρυμα, μοντέλων και τρόπων ζωής όσο το δυνατόν πιο κοντά στην κοινωνική ζωή. [...]
Δίπλα στους παλιούς κανόνες που καθορίζουν την αναγκαστική νοσηλεία κατά την εισαγωγή στο ίδρυμα προστίθενται, χωρίς να αντικαταστήσουν ή ν’ αλλάξουν το περιεχόμενο, διατάξεις που καθορίζουν και προωθούν την εθελοντική νοσηλεία. [...] Η υποστήριξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τα οποία προσπαθούν να κατοχυρώσουν και να υποστηρίξουν οι διατάξεις, έχει να κάνει με το ιδρυματικό πλαίσιο που εμπιστεύεται το θέμα, ως ιατρικό πρόβλημα, στον ειδικό.
Αυτό που αλλάζει, σε νομοθετικό επίπεδο, είναι η διακήρυξη βασικών σημείων, που μεταφράζεται στην πράξη ως σύσταση στο τεχνικό για την εύρεση μιας ισορροπίας μεταξύ νόσου και κύρωσης. Τα κριτήρια αυτής της ισορροπίας στην πράξη της ψυχιατρικής εξακολουθούν να κινούνται στο πλαίσιο της παραδοσιακής ιδεολογίας επικυρώνοντας τα θεμέλια και διαλύοντας μόνο εν μέρει την ακαμψία της. Στον ολοκληρωτικό κόσμο του ασύλου προστίθεται, χωρίς να τον περιορίσει, αλλά συμπληρώνοντάς τον, ένα σύστημα θεσμών, που στην περίπτωση της Αγγλίας προσπαθεί να εντάξει τη ψυχιατρική στην ιατρική και πρόνοια· στη περίπτωση της Γαλλίας στην διατύπωση μιας θεραπευτικής συνέχειας μεταξύ κοινότητας και ιδρύματος· στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών στην εμπλοκή της ψυχιατρικής και ιατρικής σε μια ευρύτερη οργάνωση περίθαλψης.
Ιδρυματικοί θεσμοί που επιβιώνουν στην ουσία χωρίς την παραμικρή αλλαγή, χώροι στους οποίους θα καταλήξει εκείνος ο άρρωστος ή εκείνη η αρρώστια, που ύστερα από την καθορισμένη πορεία στις διάφορες υπηρεσίες δεν βρίσκει απάντηση στο αίτημα.
Η οργάνωση της ψυχιατρικής ως δικτύου διαδεδομένων υπηρεσιών παράγει τον προσανατολισμό των κυρώσεων σε δύο πόλους σε μια συγκεκριμένη περιοχή, που στο παιχνίδι των αμοιβαίων συνενοχών εγγυάται και φθείρει τη λειτουργία ολόκληρου του τομέα. Με ανάλογο τρόπο μετατρέπεται και ανακυκλώνεται το πρόβλημα της αποκατάστασης της χρονιότητας.
Η μη αντιστρεψιμότητα επιβιώνει σ’ αυτή τη μορφή σε μειωμένο ποσοστό ατόμων (ηλικιωμένοι και βαριά ανάπηροι) και η χρονιότητα σαν ανάγκη εξάρτησης συνεχόμενη από την υπηρεσία διαμοιράζεται στις επανειλημμένες και περιοδικές εκκλήσεις.
Μ’ αυτόν τον τρόπο γύρω από τις υπηρεσίες εμφανίζεται μια ζώνη απαλής χρονιότητας που διατηρεί τη σχέση με την κοινωνία μέσω μιας μερικής και εφήμερης εργασιακής δραστηριότητας και ενός συγκεκριμένου πεδίου δράσης.
Στην ψυχιατρική υπηρεσία η εποπτεία του ψυχίατρου από τη μια μεριά επιτρέπει διαφορετικές μορφές παροχής υπηρεσιών, από την άλλη δίνει εγγυήσεις όσον αφορά συγκεκριμένες αξίες.
Με άλλα λόγια γύρω από τις υπηρεσίες θα βρούμε ανθρώπους από διάφορες κοινωνικές τάξεις, που συσπειρώνονται γύρω από την ιδρυματική εξάρτηση γιατί πρόκειται για μια πελατεία σταθερή ή κυκλικά επαναλαμβανόμενη."
(Μετάφρ. Ειρήνη Καραβελάκη από το Il Manifesto 5.02.10)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου